Enerji; benzinden elektriğe, geziden fabrikaların üretimine kadar hayatımızın her alanında yer alan bir ürün ve hizmet. Hemen hemen her gün, ''indirim, zam, fatura, ham petrol, elektrik dağıtım, LPG, tüketim, arz-talep, ham petrol, doğal gaz, akaryakıt, iletim-dağıtım, rafineri-depolama vb'' gibi kelimeleri duyarız. peki, anlamlarını biliyor muyuz? İşte, Enerji Sözlüğü, tüketiciden uzmana hemen hemen hergün duyduğumuz sözcük-kelimelerin anlamına öğrenmek için hazırlanan bir kaynak eser. Enerji Sözlüğü Yayın Yönetmeni (hazırlama) Gazeteci - Yazar İsmail ALTUNSOY'a sorduk. ayrıntılar...
-Enerji Sözlüğü kitabını yazma motivasyonunuz nedir?Dünya son 3-4 yıldır çok hareketli günler yaşıyor. Pandemi, dünyayı maddi-manevi kökten etkiledi. Sonrası Rusya’nın Ukrayna’ya saldırmasıyla başlayan savaş. Ve bu savaşta, enerjiyi kökten etkiledi. İnsanlar daha önceleri enerjiyi, zam-indirimlerle konuşurdu. Ama, savaş sonrası dönemde enerjiyi üretimden tüketime konuşur olduk. Buda bizi, insanların hemen hemen hergün konuştuğu - duyduğu enerji konusunda ‘’biraz daha bilgi sahibi olsun – bilgiye rahat ulaşsın’’düşüncesiyle
enerji sözlüğü çalışmasına itti.
-Enerji Sözlüğü, okuyuculara hangi konularda bilgi sağlıyor ve bu bilgileri neden önemli buluyor sunuz?Enerji Sözlüğü; bir tüketicinin, öğrencinin, ev hanımın, yatırımcının veya akademisyenin ihtiyaç duyduğu anda ulaşabileceği bir kaynak eser olarak öne çıkıyor. Özeti; ‘’Bu nedir? Fatura ne demek, LPG, doğal gaz, doğal gaz deposu, brent petrol, alçak – yüksek gerilim, elektrik kablosu, tüketici vb.’’ konuları bir eserde topaplanmasıdır. Bunların hemen hemen her gün duyabiliyoruz. Ama, bazende bu nedir? ya da ne demektir? Diye de merak edebiliyoruz. İşte Enerji Sözlüğü tam bu noktada çözüm sunuyor.
- Kitabınızda, küresel enerji piyasasının genel bir analizini sunuyor musunuz? Eğer öyleyse, bu analiz nasıl yapılmıştır?Kitap Sözlük olduğu için böyle bir analiz sunum yok. Ama, çok önemli bir konuya da vurgu yapıyor. O da şudur: Enerji, son olarak Rusya- Ukrayna savaşı ile hayatımızda daha fazla yer almaya başladı. Savaş öncesi daha çok üretim-tüketim şeklinde hayatımızda yer alan enerji, savaşla birlikte ‘ülkeler bazında tasarrufu’ da hayatımıza taşıdı. Ve artık enerjii tasarrufu birey – ülke bazında değil, ülkeler-bölgeler bazında konuşulur oldu: Avrupa ülkeleri 2023 kış tasarruf önlemleri’ uygulaması buna ilk örnek oldu.
- Bu özetle, artık dünya eski dünya değil ve olmayacak. Önceden, bireysel olarak lambayı kapat, ocağı kıs, gaza basma tasarrufunu artık ülkeler yapıyor: Ve bunu bütün topluma zorunlu kurallar olarak uygulatabiliyorlar. Bu çok önemli. Ve herkes buna çok dikkatli bakmalı.
Sözlüğün özetini ise, kitabın sunuş yazısında koyduk: ‘’Sözlüğe temel kaynak olarak, enerjinin dört ana sektörü olan ‘doğal gaz, elektrik, akaryakıt, LPG’ mevzuatı seçilmiştir. Bu çerçevede bütün enerji mevzuatı taranarak (kanun, yönetmelik, tebliğ, kamu kurumları duyuru- teknik yönergeleri vb), ‘en çok kullanılan sözcükler ve en son tanımları’ ayrı ayrı toparlanmıştır. Çalışma, Enerji Sözlüğü başlığı ile kitap haline dönüştürülerek eser tamamlanmıştır. Sözlük hazırlanırken sade bir dil kullanımına özen gösterilmiştir.’’
- Günümüzde küresel enerji talebi ve arzı nasıl bir dönüşüm geçiriyor?Artık; dünya eski dünya değil ve olmayacak, dedik. Öncelikle bütün devletler enerjide kendi kaynaklarına yöneldi. Ne kadar yerli kaynak varsa, bunu nasıl üretime dönüştürebilirizin hesabı yapılıyor. Burda; yerli - yenilenebilir ve yenilemez enerji kaynakları dahil. Ama, yenilenebilir – temiz enerji kaynaklarının daha çok öne çıktığı da bir gerçek. Bunun bir sonraki adımı ise tasarruf. Avrupa ülkeleri, Rusya krizi ile kış ortasında yaşadığı enerji krizini tasarrufla aştı (Gerçi, çok şiddetli kış olmaması da bir etken). Fakat, enerji tasarrufunun devletler bazında ve çok katı uygulanması, önemli. Tasarruf, artık bütün ülkelerin gündemi.Uygulanıyor-uygulanacak.
- Yenilenebilir enerji kaynaklarının küresel enerji portföyündeki payı hakkında ne düşünüyorsunuz? Bu kaynakların önemi nedir?Yenilenebilir enerji kaynakları dediğimiz; güneş, rüzgar, jeotermal, biyokütle vb (yeni yeni hidrojen) son yıllarda dünyada gündem oldu. Bütün ülkeler bu kaynaklara ağırlık vermeye başladı. Bugün için dünya üretiminde yüzde 30’lar civarı bir payı söz konusu, yenilenebilir enerjinin. Bunda savaşlar vb etken olsada, küresel ısınma da önemli bir belirleyici oldu. IEA (Uluslararası Enerji Ajazsı) bu konuda çok dikkat çekici raporlar yayınlıyor: Yenilenebilir enerji dünya enerji geleceğinde yakında zamanda belirleyici olacak gözüküyor. Bu kaynaklarla ilgili sıkıntı depolamaydı. Bu konuda da son yıllarda çok ciddi yatırımlar teknolojik gelişmeler var. Bu sevindirici ve umut verici.
- Fosil yakıtların kullanımının azaltılması ve temiz enerjiye geçiş konusunda karşılaşılan en büyük zorluklar nelerdir?Tabi, burada çok ciddi bir yanlış yapılıyor ya da anlaşıma söz konusu. Oda şudur: ‘’Kısa sürede; Rüzgar, güneş vb büyüyor, hidrojen gelişiyor. Petrol,kömür gibi fosil yakıtlar yok olacak ya daciddi azalacak’’. Bu hedef olabilir ama, şu an için gerçekten çok uzak varsayımlardır. Çünkü; yakın zamanda bu mümkün değil. Rüzgar, güneş vb’nin enerjide payı artıyor, doğru. Ama, dünyanın mevcut enerji üretim - tüketim trafiğine bakarsanız, ağırlık fosil yakıtlara göre konumlanmış – planlanmış (petrol,kömür, doğal gaz gibi). Bunun birden silinmesi ya da payının çok yüksek oranda azalacağı savları tamamen gerçeklerden uzaktır. Buna bir süreç olarak bakılmalı. Burada, dönüşüm ne kadar hızlı olursa o kadar iyi olur tabi. Ama, geçen aylarda Shell’in dünya yöneticilerinden biri olayı özetlemişti: Fosil yakıtların ağırlığı uzun bir süre daha devam edecek.
- Sürdürülebilir enerji stratejileri oluşturmak için hangi politika ve düzenlemeler önemlidir?Öncelikle ülkeler enerjide kendi kaynaklarına yönelmeli. Ve öncelikle yenilenebilir enerji kaynakları.Ama, bunun yanında (varsa) petrol, kömür gibi kaynaklarda değerlendirilmeli. Tabi, yeni ve temiz teknolojileri kullanarak. Uzun vadede de hedef, tamamen temiz enerji olmalı.
- Enerji verimliliği, günümüzde enerji problemlerini çözmede nasıl bir rol oynuyor?Çok çok önemli bir konu. Tasarruf ve verimlilik ikisi bir gündem olmalı. Bir ampulu kapatırsınız tasrrufdur, bir ampulu led ampulle değiştirisiniz verimliliktir. Arabayı 100 km altı hızla sürersiniz tasarruf edersiniz. Hızı 100 km üzeri çıkarırısanız yüzde 20-30 daha daha fazla yakıt harcarsınız. Yani enerji tasarrufu ve verimliliği, en az enerji kaynakları kadar önemlidir ve aynı zamanda dolaylı bir enerji kaynağıdır.
- Gelişen teknolojiler, küresel enerji piyasasında nasıl bir etkiye sahip olabilir?Gelişen teknolojiler öncelikle rüzgar güneş gibi yenilenebilir ve yerli enerji kaynaklarının üretim maliyetlerini düşünüyor. Bu çok önemli. Aynı zamanda gelişen teknoljiler verimlilik odaklı. Bu da çok önemli. Aynı zamanda gelişen teknolojiler elektrikli araçlar gibi, temiz ve çevreye uyumlu araçlar (Şimdilik teorik) üretebiliyor.Bütün bunlar, daha kullanılabilir, daha ulaşılabilir, daha maliyet avantajlı bir hale gelebilirce, yeni teknolojiler dünya enerji piyasalarında köklü değişiklikler yaşanacağını ‘’Gelişen teknolojiler’’ sayesinde rahatlıkla söyleyebiliriz.
- Yenilenebilir enerji projelerinin finansmanı ve yatırımcılar için riskler hakkında ne düşünüyorsunuz?Yenilenebilir enerji de tabi yatırım ve üretim maliyetleri çok önemli. Şuan için devletlerin teşvikleri söz konusu, üretim ve yatırımlar için. Burada bireyselden ticari üretime kadar yenilenebilir enerji masada tutulup, en düşük maliyetle tüketime sunulmaları çok önemli. Bu konuya odaklanılmalı. Tabi yatırımcılarda öncelikle karı hedefler. Normaldir. Bunun içinde uygun finansman bulmaları gerekiyor. Finans sağlayıcılar da, kredileri geri almak ister, sorunsuz. Tabi, burda yenilenebilir enerjide süreklilik olmaması bir risk. Bu ve benzer sorunlar var. Ama, çözüm adımlarınıda görüyoruz. Bunlar umut verici. Önemli bir konuda, sadece yüksek karlılık, tüketici aleyhine bir durumdur. Enerji Yönetimlerininde bu süreci denetleyip düzenlemeleri, karşılıklı kazanım ortamını hazırlamalılar.
- Enerji güvenliği konusu, küresel enerji piyasasında nasıl bir öneme sahiptir?Rusa – Ukrayna savaşı buna en güzel örnek ve önemli bir örnek. Büyük küçük bütün dünya insanları Rusya’nın gazı kesmesiyle enerji krizini hissetti, tabi ülkeler (Burada Ukrayna’da iletim boyutuyla krizin parçası oldu). Yani, artık yeni dünya da enerjiin hem üretimi ve hemde iletimi çok önemli . Ve bunun temel taşıda güvenlik. Artık ülkeler enerjiyi temin ederken bunu öncelikle gündemde tutuyor. En ulaşılabilir ve en güvenlikli enerji, araştırılıyor-tercih ediliyor.
- Enerji Sözlüğü'nde ele alınan enerji dönüşümü konusu hakkında daha fazla bilgi verebilir misiniz?Yukarda aktardığımız gibi, burada sektörel bir değerlendirme yapmadık. Mevcut bir enerji krizinden hareketle (Pandemi, Rusya-Ukrayna savaşı vb) merak edilen, öğrenilmek istenen ve en çok kullaılan enerji sözcükleri-terimlerini bir kitapta tapladık. İyi de oldu. Hazır kaynak bir eser ortaya çıkmış oldu.
- Gelecekteki enerji talebi artışını karşılamak için hangi kaynaklara yönelmeliyiz? Bu kaynaklar sürdürülebilir midir?Evet kaynak ve sürdürülebilirlik, çok çok önemli. Çünkü, rüzgar, güneş gibi kaynaklar çok önemli; yerli ve yenilenebilir. Ama, bu kaynakların sürdürülebilir- sürekli olması sorun; bugün için. Güneş yoksa ya da rüzgar esmiyorsa enerji yok demektir. Depolamayla bu sorun kısmen aşılmaya çalışılıyor. Ama, aslında bu tür temiz enerji kaynakları, dengeleyici ve depolam amaçlı üretime dahil edilmeli - kullanılmalı. Bunun içinde çok akılcı planlamalar gerekiyor. Mesela yaz aylarına yoğun güneş vb üretimi. Bu arada da, barajlarda su toplanmalı, doğal gaz depolanmalı gibi. Bu dengeleme iyi planlanır ve uygulanırsa, yerli ve yenilenebilir enerji kaynakları, sürdürülebilir enerji kaynakları olarak hayatımızda var olurlar. Ama ve mutlaka, bu kaynaklara yönelmek gerekiyor. Zaren şuan bütün dünya bunun farkında ve buna odaklı çalışıyorlar, politikalar geliştiriyorlar.
- Elektrikli araçlar, enerji sektöründe nasıl bir değişime yol açabilir?Bu da çok önemli bir konu. Ama yalış anlaışlan bir konu. Elektrikli araçların ana teması - ruhu, fosil yakıt tüketimini azaltmak, çevreyi ve iklimi korumak. Zaten dünya buna kayıyor. Ama buda bugünden yarına çözüm olacak bir konu değil. Tamam, elektrikli araçlar üretiliyor-satılıyor. İlgi var. Sessiz çalışıyorlar (çevresel gürültü yok), elektrik tüketor, egsoz gazı yok vb. Peki, elektrikli araçların tükettiği elektrik nerden üretiliyor? Bu çok önemli. Fosil yakıtlardan yani petrol gazdan üretiliyor. Eee, o zaman değişen bir şey yok demektir.Burada önemli olan, temiz araç denilen elektrikli aracın tüketeceği enerjininde temiz enerji olması gerekiyor. Yeterli mi? Hayır. Elektrikli araçlar temiz teknoloji ile üretilmeli. Yeterli mi? Hayır. Elektrikli araçları atıkları, temiz teknolojilerle pertaraf edilmeli. Bunlar var mı yok?. O zaman, elektrikli araçlar konusunda alınacak daha çokkk mesafe var. Olaya bütün bakmak lazım. Yoksa, elektrik tüketiyor, temiz araç demekle, temiz araaç olunmuyır. Ama, gelişecek bir sektör ve dünya buna doğru gidiyor. Tabi, tam bu noktada birde hidrojen yakıtlı araçlar konuşuluyor. Buda elektrikli ataçları nasıl etkiler-etkileyecek? Ayrı bir konu. Ama; bu süreçte de fosil yakıtlar söz sahibi olmaya devam edecek.
- Karbon ayak izini azaltmak için atılması gereken adımlar nelerdir?Bu da önemli bir konu. Bizim lokantada bir köfte yememizden sanayi üretimine kadar her alanda dikkat ederek yaşayıp, üretim-tüketim yaparak dürece katkı sağlayacağımız. İsraf etmeyeceğiz, planlı tüketim-üretim yapacağız. Tek çözüm bu.
- Nükleer enerji, günümüzde tartışmalı bir konu haline geldi. Bu konudaki görüşleriniz nelerdir?Tabi, nükleer enerjiye, sadece enerji olarak bakmamalı. Nükleer enerji üretimi ile, Nükleer teknoloji sahibi de oluyorsunuz. Önemli bir ayrıntı, bu. Ama, nükleerin olumlu-olumsuz çok tartışılan yönleri var. İyi tartışılıp konuşulup uygulamalar yapılması gereken bir konu, nükleer.
- Enerji piyasasında rekabetin artması, tüketiciler için nasıl sonuçlar doğurabilir?Aslında, Türkiye ve dünyada son yıllarda çıkan bütün yasa-mevzuatlar, ‘enerjide rekabet, kaliteli ve ucuz temini’ emrediyor. Oldu mu, oluyor mu, kısmen. Ama olmalı, mutlaka enerji tüketiciye kaliteli ucuz ulaştırılmalı; elektrikten benzine. Çünkü, enerji refahın göstergesi, aynı zamanda. Ama, Türkiye’de de dünya da da enerjinin pahalılığı ilk gündem maddesi ve tartışılan bir konu. Ve henüz net çözülemeyen bir konu.
- İklim değişikliğiyle mücadele etmek için enerji sektöründe alınması gereken acil önlemler nelerdir?İklim değişikliği, son dönemlerde çok ciddi hissedilmeye başlandı. Bu ülkelerin son dönemde yoğunlaştığı bir konu, aynı zamanda. Ama, çokta karmaşık bir konu. İklim krizine karşı ulauslararası toplantılar - çözümler ortaya kondu, kısa süre önce. Petrolüm, kömürün kullanımınına azaltılması, çözümler arasında yer aldı. Ama, Rusya enerji krizi ülkeleri tekrar bu kaynaklara yöneltti. Önemli ve dünyaının bir an önce çözüme kavuşturması gerektiği bir konu; iklim krizi-değişikliği konusu.Bireyler olarakata, gereksiz tüketimlerden uzaklaşarak bu sürece katkı yapmalıyız. Bu çok önemli. Küçümsememek lazım.
- Enerji Sözlüğü'ndeki bilgilerin okuyucular için pratik uygulamaları neler olabilir?Enerji Sözlüğü, Türkiye’nin en büyük kitap – yayın kuruluşlarında
Kitap Yurdu Yayınları (KDY) arasında çıktı. Fiziki satışı söz konusu. Tabi, bunun dijital versiyonu da olsa çok çok daha tüketicilere faydalı olur. Çünkü, hemen hemen herkesin elinde cep telefonu var. Ve gündem-hayat artık telefon üzerinden takip ediliyor. Kitabın birinci baskı bitmek üzere. İkinci baskıda bunlar gündeme alınacaktır. Başta da sözlediğimiz gibi, herkes farklı ve faydalı bir eser ortaya koymaya çalıştık. Bunu da başardığımıza inanıyorum.
- İsmail Altunsoy kimdir?
- Trabzon – 1968. İşletme (AÜ). Yüksek Lisans (THKÜ). Mesleğe, 1991 yılında başladı (ekonomi - enerji muhabiri, uzman, yazar). Kamu, Sivil Toplum ve Özel Kuruluşlardan çeşitli ödüller aldı. Mesleki amaçlı, 30'a yakın ülkede bulundu (Kamu-Özel profesyonel kurumlar toplantı, konferans, saha incelemesi vb). Yayınlanmış 2 eser. Türkiye Gazeteciler Cemiyeti (TGC), Ekonomi Gazetecileri Derneği (EGD), Uluslararası Gazeteciler Federasyonu (IFJ) üyesi. Evli ve 4 çocuk.
(İsmail Altunsoy)kaynak: www.enerjiekonomisi.com 
